Συχνές ερωτήσεις

Τα Βιομηχανικά Ατυχήματα Μεγάλης Έκτασης (Β.Α.Μ.Ε.) είναι μεγάλα, καταστροφικά συνήθως, ατυχήματα που συμβαίνουν σε βιομηχανικές εγκαταστάσεις υψηλής επικινδυνότητας, λόγω του ότι αυτές παράγουν, διακινούν, αποθηκεύουν χημικές ουσίες, που μπορούν κάτω από ειδικές συνθήκες να προκαλέσουν έκρηξη, πυρκαγιά, ή διασπορά τοξικού νέφους, με σοβαρές συνέπειες στους ανθρώπους (εργαζόμενους, κατοίκους), στο περιβάλλον, σε άλλες επιχειρήσεις και στην εθνική οικονομία της χώρας ευρύτερα.

Η ΚΥΑ 172058/2016 καθορίζει τους κανόνες και τα μέτρα για την αντιμετώπιση κινδύνων από ατυχήματα μεγάλης έκτασης σε εγκαταστάσεις ή μονάδες, λόγω της ύπαρξης επικίνδυνων ουσιών.
Σύμφωνα με τον ορισμό που δίνεται στην εν λόγω ΚΥΑ, ως «μεγάλο ατύχημα» ορίζεται ένα συμβάν, όπως μεγάλη διαρροή, πυρκαγιά ή έκρηξη που προκύπτει από ανεξέλεγκτες εξελίξεις κατά τη λειτουργία οποιασδήποτε εγκατάστασης που υπάγεται στο πεδίο εφαρμογής της ΚΥΑ, το οποίο προκαλεί σοβαρούς κινδύνους, άμεσους ή απώτερους, για την ανθρώπινη υγεία ή το περιβάλλον, εντός ή εκτός της εγκατάστασης και σχετίζεται με μία ή περισσότερες επικίνδυνες ουσίες.

Αυτές προσδιορίζονται με βάση το είδος και τις ποσότητες των χημικών ουσιών που αποθηκεύουν, παράγουν, διακινούν (Παράρτημα I της σχετικής ΚΥΑ 172058/2016) και είναι π.χ. τα διυλιστήρια πετρελαίου, οι χημικές βιομηχανίες παραγωγής χημικών προϊόντων, οι εταιρίες παραγωγής ή /και αποθήκευσης φυτοφαρμάκων /φυτο-προστατευτικών προϊόντων, οι εταιρίες παραγωγής /αποθήκευσης εκρηκτικών ουσιών, οι εταιρίες αποθήκευσης και διακίνησης καυσίμων, υγραερίων κλπ. Οι βιομηχανίες αυτές αναφέρονται και ως “επιχειρήσεις SEVESO”.

Ανάλογα με τη σοβαρότητα του ατυχήματος πιθανόν να προκύψουν σοβαροί ή ελαφρείς τραυματισμοί ανθρώπων ή ακόμη και θάνατοι, λόγω εκρήξεων (ωστικό κύμα), μεγάλων πυρκαγιών (θερμική ακτινοβολία) ή διαρροής τοξικών νεφών (εισπνοή τοξικών ουσιών). Ενδέχεται ακόμη να προκληθούν μακροχρόνιες επιπτώσεις στον άνθρωπο (γενετικές μεταλλάξεις, βλάβες στον οργανισμό, σοβαρές ασθένειες κ.λπ.) από διαρροές επικινδύνων ουσιών, στον ατμοσφαιρικό αέρα, στο έδαφος, στον υδροφόρο ορίζοντα και στα επιφανειακά νερά (ποτάμια, λίμνες, θάλασσα κ.λπ.). Τα ατυχήματα μεγάλης έκτασης ενδέχεται να έχουν επιπτώσεις ακόμη και στην πανίδα, τη χλωρίδα και στο περιβάλλον ενός οικοσυστήματος ευρύτερα.

Για την πρόληψη και αντιμετώπιση Βιομηχανικών Ατυχημάτων Μεγάλης Έκτασης (Β.Α.Μ.Ε.) που σχετίζονται με εγκαταστάσεις που διαχειρίζονται μεγάλες ποσότητες επικίνδυνων ουσιών (εύφλεκτων, εκρηκτικών, τοξικών) εφαρμόζεται η ΚΥΑ 172058/17.2.2016 (ΦΕΚ 354 Β΄/17.2.2016) «Καθορισμός κανόνων, μέτρων και όρων για την αντιμετώπιση κινδύνων από ατυχήματα μεγάλης έκτασης σε εγκαταστάσεις ή μονάδες λόγω της ύπαρξης επικίνδυνων ουσιών, σε συμμόρφωση με την οδηγία 2012/18/ΕΕ». Η οδηγία αυτή αναφέρεται και ως “οδηγία SEVESO III”. Οι προηγούμενες σχετικές ΚΥΑ και οι οποίες έχουν πλέον καταργηθεί, ήταν: η ΚΥΑ 12044/613 (ΦΕΚ 376/Β΄/19.3.2007), σε συμμόρφωση με την οδηγία 96/82/ΕΚ (οδηγία SEVESO II), καθώς και η παλαιότερη ΚΥΑ 18187/272 (ΦΕΚ 26/Β΄/3.3.88), σε συμμόρφωση με την οδηγία 82/501/ΕΟΚ (οδηγία SEVESO I). 

Στο πεδίο εφαρμογής της ΚΥΑ περιλαμβάνονται εγκαταστάσεις που διαχειρίζονται μεγάλες ποσότητες επικίνδυνων ουσιών σε συγκεκριμένες ποσότητες και άνω. Εξαιρούνται ορισμένες δραστηριότητες (π.χ. μεταφορά μέσω αγωγών, μεταφορά επικίνδυνων εμπορευμάτων, στρατιωτικές εγκαταστάσεις, πλατφόρμες εξόρυξης κ.ά. που καλύπτονται από άλλους κανονισμούς).
Η ΚΥΑ περιλαμβάνει συγκεκριμένες υποχρεώσεις του φορέα εκμετάλλευσης της εγκατάστασης, καθώς και των εμπλεκομένων αρχών, σχετικά με την πρόληψη των ΒΑΜΕ, τον σχεδιασμό έκτακτης ανάγκης, τον σχεδιασμό χρήσεων γης, την ανταλλαγή πληροφοριών κ.ά.
Αναλυτικότερα, βλ. σχετική νομοθεσία.

Σύμφωνα με την ΚΥΑ 172058/2016:

– «εγκατάσταση κατώτερης βαθμίδας» είναι η εγκατάσταση όπου υπάρχουν επικίνδυνες ουσίες σε ποσότητες ίσες ή μεγαλύτερες των ποσοτήτων που απαριθμούνται στο παράρτημα Ι μέρος 1 στήλη 2 ή στο παράρτημα Ι μέρος 2 στήλη 2, αλλά μικρότερες των ποσοτήτων που απαριθμούνται στο παράρτημα Ι μέρος 1 στήλη 3 ή στο παράρτημα Ι μέρος 2 στήλη 3, χρησιμοποιώντας, όπου έχει εφαρμογή, τον αθροιστικό κανόνα που καθορίζεται στη σημείωση 4 του παραρτήματος Ι της ΚΥΑ

– «εγκατάσταση ανώτερης βαθμίδας» είναι η εγκατάσταση όπου υπάρχουν επικίνδυνες ουσίες σε ποσότητες ίσες ή μεγαλύτερες των ποσοτήτων που απαριθμούνται στο παράρτημα Ι μέρος 1 στήλη 3 ή στο παράρτημα Ι μέρος 2 στήλη 3, χρησιμοποιώντας, όπου έχει εφαρμογή, τον αθροιστικό κανόνα που καθορίζεται στη σημείωση 4 του παραρτήματος Ι της ΚΥΑ.

Αναλόγως του αν η εγκατάσταση χαρακτηρίζεται ως ανώτερης ή κατώτερης βαθμίδας, διαφοροποιούνται οι υποχρεώσεις του φορέα της εκμετάλλευσης. Αναλυτικότερα, βλ. σχετική νομοθεσία.

Ναι δυστυχώς έχουν συμβεί τέτοια ατυχήματα και στη χώρα μας.

Βλ. ενδεικτικά: Β.Α.Μ.Ε. στην Ελλάδα

Για κάθε εγκατάσταση ανώτερης βαθμίδας, ο φορέας εκμετάλλευσης υποχρεούται να καταρτίζει εσωτερικό σχέδιο έκτακτης ανάγκης (ΕΣΕΑ) με τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται μέσα στο χώρο της εγκατάστασης. Το ΕΣΕΑ περιλαμβάνει μέτρα για τον περιορισμό και τη θέση υπό έλεγχο περιστατικών, την προστασία ανθρώπου και περιβάλλοντος από τις επιπτώσεις ατυχημάτων, την ανακοίνωση των αναγκαίων πληροφοριών στο κοινό και στις οικείες υπηρεσίες και την αποκατάσταση του περιβάλλοντος μετά από ατύχημα μεγάλης έκτασης.

Τα Εξωτερικά Σχέδια Έκτακτης Ανάγκης εκπονούνται για κάθε εγκατάσταση τύπου Seveso III από την αρμόδια υπηρεσία Πολιτικής Προστασίας της Περιφέρειας σε συνεργασία με τις συναρμόδιες υπηρεσίες και αποσκοπούν στην αντιμετώπιση ατυχημάτων τα οποία αδυνατεί να αντιμετωπίσει η εγκατάσταση με ίδιες δυνάμεις και επαπειλούνται πολύ σημαντικές επιπτώσεις εκτός των ορίων της.

Βλ. περισσότερα: Σχέδια Αντιμετώπισης Τεχνολογικών Ατυχημάτων Μεγάλης Έκτασης (ΣΑΤΑΜΕ)

Το Γενικό Σχέδιο Αντιμετώπισης Τεχνολογικών Ατυχημάτων Μεγάλης Έκτασης (Γενικό ΣΑΤΑΜΕ) αποσκοπεί στην άμεση και συντονισμένη απόκριση των εμπλεκομένων Φορέων σε Κεντρικό, Περιφερειακό και Τοπικό επίπεδο για την υποστήριξη του έργου του Πυροσβεστικού Σώματος στην καταστολή των βιομηχανικών ατυχημάτων, καθώς και την αποτελεσματική αντιμετώπιση εκτάκτων αναγκών και την άμεση διαχείριση συνεπειών λόγω βιομηχανικών ατυχημάτων.

Βλ. περισσότερα: Σχέδια Αντιμετώπισης Τεχνολογικών Ατυχημάτων Μεγάλης Έκτασης (ΣΑΤΑΜΕ)

Στη βιβλιογραφία τα τεχνολογικά ατυχήματα που έπονται φυσικών καταστροφών, αναφέρονται με τον όρο NATECH (Natural hazard triggering a Technological disaster). Τα ατυχήματα του είδους αυτού, είναι τεχνολογικά ατυχήματα μεγάλης έκτασης, αλλά τα εναρκτήρια γεγονότα ή οι άμεσες αιτίες για την πρόκλησή τους, είναι φυσικές καταστροφές (πυρκαγιές, σεισμοί, πλημμύρες, κ.ά.).